Wisselingen in de schoolleiding zijn in het voortgezet onderwijs aan de orde van de dag. Teamleiders en directeuren komen en gaan, vaak onder druk van personeelstekorten of de nasleep van een inspectierapport. Dat zorgt voor onzekerheid in de school, verlies aan richting en gemopper in de docentenkamer. Toch laten voorbeelden in de praktijk zien dat scholen ook onder deze omstandigheden kunnen bouwen aan kwaliteit. Hoe doe je dat?
In deze aflevering gaan we in gesprek over hoe je als school, ondanks wisselingen in leiderschap, toch de kwaliteit van het onderwijs kunt borgen. Wat vraagt dit van teamleiders, docenten, bestuurders en van het systeem van kwaliteitszorg?
Te gast zijn Wesley Weeber, teamleider op het Calandlyceum in Amsterdam, en Charlotte van Thiel, adviseur bij Leren verbeteren. Zij delen hun ervaringen, inzichten en praktische voorbeelden.
Wat gebeurt er bij leiderschapswisselingen?
Wanneer schoolleiders elkaar in korte tijd opvolgen, leidt dat vaak tot onduidelijkheid en verlies van richting binnen de school. Teams weten niet meer waar ze aan toe zijn, plannen worden regelmatig aangepast of stilgelegd en er ontstaat verwarring over wie verantwoordelijk is voor welke keuzes. In de praktijk groeit daarmee de afstand tussen schoolleiding en medewerkers, en verdwijnt het gesprek over onderwijsontwikkeling vaak naar de achtergrond.
Scholen waar de visie niet stevig verankerd is in de organisatie blijken hierbij extra kwetsbaar. Nieuwe leiders brengen hun eigen accenten mee, wat kan leiden tot voortdurend wisselende prioriteiten. Onderzoek laat zien dat vooral reguliere scholen, waar de visie minder expliciet is, gevoeliger zijn voor dit soort schommelingen. Het onderwijs verliest dan zijn samenhang, en teamleden raken ontmoedigd doordat zij telkens opnieuw moeten beginnen.
Hoe kun je toch bouwen aan kwaliteit?
Praktijkvoorbeelden laten zien dat scholen ook in een onstabiele context kunnen blijven werken aan kwaliteit. Cruciaal daarbij is dat de school zorgt voor duidelijke structuren, gezamenlijke afspraken en vaste overlegvormen. Op het Calandlyceum is na een periode van veel wisselingen bewust gewerkt aan het versterken van de interne organisatie. Er zijn afspraken gemaakt over de lesopbouw (de Calandles), de verdeling van verantwoordelijkheden en de manier waarop teamleden elkaar ondersteunen. Daarnaast is er ruimte gecreëerd voor lesbezoeken en dialoog over leskwaliteit, visie en wat de school belangrijk vindt. Zo ontstond een werkklimaat waarin ontwikkeling opnieuw mogelijk werd.
Ook op bestuurlijk niveau is er veel mogelijk om te voorkomen dat onderwijsontwikkeling stilvalt bij wisselingen in leiding. Binnen de Gooise Scholen Federatie wordt gewerkt met een gemeenschappelijk kwaliteitssysteem, waarin scholen elkaar ondersteunen en data over onderwijskwaliteit structureel worden gedeeld. Scholen kunnen zo sneller signaleren waar hulp nodig is, en leren van elkaar via intervisie en uitwisseling.
Hoe creëer je een gedeeld beeld van kwaliteit?
Een krachtige manier om stabiliteit te creëren is het ontwikkelen van een gedeelde visie op onderwijs. Als het team gezamenlijk heeft nagedacht over wat het onderwijs in de school wil betekenen voor leerlingen, ontstaat er een gedeeld beeld van kwaliteit. Onderzoek laat zien dat scholen met een sterk pedagogisch profiel, zoals vrije of Daltonscholen, vaak een meer gedragen visie hebben. De visie is daar niet gekoppeld aan een persoon, maar zit in de vezels van de school.
In de praktijk betekent dit dat visie moet worden doorvertaald naar concrete keuzes in de lespraktijk en de organisatie. Op het Calandlyceum gebeurt dit bijvoorbeeld door het werken met een vaste lesstructuur, die in samenwerking met het team is ontwikkeld. Ook gesprekscycli, kwaliteitskalenders en intervisiegroepen dragen bij aan een gedeeld begrip van wat goed onderwijs is en hoe dat zichtbaar wordt in de school.
Hoe maak je kwaliteitszorg van iedereen?
Kwaliteitszorg wordt pas echt effectief als het een gedeelde verantwoordelijkheid wordt binnen het team. Dat vraagt om het voeren van het goede gesprek, op alle niveaus in de organisatie. In plaats van kwaliteitszorg te zien als iets van het management of van het bestuur, is het van belang dat ook docenten, vakgroepen en ondersteuners betrokken worden. Door gezamenlijke reflectie, lesbezoeken, coaching en het formuleren van gezamenlijke normen ontstaat een cultuur waarin iedereen zich verantwoordelijk voelt voor kwaliteit.
Op scholen waar dit goed werkt, wordt kwaliteitszorg niet alleen gestuurd door externe kaders of inspectie-eisen. In plaats daarvan worden ook eigen waarden, pedagogische uitgangspunten en ontwikkelambities ingebracht. Deze scholen zoeken balans tussen datagestuurde keuzes en de professionele dialoog. Zo ontstaat een kwaliteitscultuur waarin gedeelde verantwoordelijkheid centraal staat en ruimte is voor ontwikkeling.
Aan het woord in deze podcast
Wesley Weeber (studiogast)
Wesley is teamleider van leerjaar 1 op het Calandlyceum, een brede scholengemeenschap voor vmbo-t tot en met vwo in Amsterdam.
Charlotte van Thiel
Charlotte is adviseur bij het project Leren verbeteren en voormalig rector in het voortgezet onderwijs. Zij begeleidt scholen bij het versterken van de onderwijskwaliteit.
Ester Moraal (geluidsfragment)
Esther is onderwijsadviseur bij Beteor en promoveerde op onderzoek naar de relatie tussen schoolvisie, cultuur en betrokkenheid van leraren. In haar onderzoek laat zij zien hoe een gedeelde en doorleefde visie bijdraagt aan duurzame kwaliteitsontwikkeling.
Annet Kil (geluidsfragment)
Annet is bestuurder bij de Gooise Scholen Federatie, een scholengroep in het voortgezet onderwijs in het midden van het land.
Verder lezen
- Onderzoek van Esther Moraal: ‘Het belang van schoolvisie voor schoolcultuur en betrokkenheid van docenten’.
- Handreiking ‘Sturen op onderwijskwaliteit’ van Voortgezet Leren/VO-raad en Leren verbeteren.
- Publicatie ‘Op onderzoek uit’ van de VO-raad, waarin drie scholen worden gevolgd die bezig zijn met meer kennisgedreven werken. Schoolleiders, onderzoekscoördinatoren en docenten blikken terug en delen hun kennis en inzichten.
Colofon
Redactie: Lotte Rakers, Asri Prasadani en Anouk Hendriks
Presentatie: Ron Benjamins
Productie: Ludo de Boo
Abonneren
Om niks te missen kun je je abonneren op de podcasts van Leren verbeteren via een van de volgende kanalen:
Soundcloud >>
Spotify >>
iTunes >>
