Als Evert van Dijk op 1 augustus 2017 directeur wordt van de Edudelta-locatie Barendrecht voor vmbo en mbo weet hij dat hem een fikse klus te wachten staat. De gemengde leerweg moet haar basisarrangement terug zien te krijgen en de school zit ook nog eens midden in een fusieproces. Nu, bijna een schooljaar later en één dag voor de examenresultaten bekend worden, spreken we hem. Waar staat de school nu? “Je snapt dat we reikhalzend uitkijken naar morgen.”
Van Dijks school is een van de scholen die het afgelopen schooljaar ondersteuning ontvingen van Leren verbeteren. Eigenlijk een beetje laat, want het inspectieoordeel over de gemengde leerweg (GL) van Edudelta dateert al van november 2016. “Op de een of andere manier had het bericht dat onze GL zwak was geworden Leren verbeterenpas laat bereikt”, vertelt Van Dijk. Normaal informeert de inspectie Leren verbeteren al snel en wordt met zwakke afdelingen kort na het inspectieoordeel contact opgenomen. Maar dat ging nu niet helemaal goed. “Toen Hans (Sandtke, projectleider Leren verbeteren, red.) mij belde, hadden we nog maar twee maanden tot de inspectie terug zou komen om te kijken welke verbeterslagen we hadden gemaakt. We hebben toen wel snel gebruikgemaakt van het Leren verbeteren-aanbod, maar er was onvoldoende tijd om echt resultaat te boeken.” Dat zag de inspectie ook en het OKV (Onderzoek naar Kwaliteitsverbetering) werd met een jaar uitgesteld. “Heel schappelijk van ze. We hebben afgelopen oktober alleen met de inspectie besproken waar we stonden en welke stappen we nog wilden zetten.”
Onder de norm
Het oordeel van de inspectie uit 2016 was gestoeld op twee factoren, vertelt Van Dijk. “Men maakte zich zorgen over de kwaliteit en kwaliteitsborging en de opbrengsten bij GL waren de laatste jaren onvoldoende. Het driejaarsgemiddelde lag onder de norm en er zat meer dan een half punt verschil tussen de CE- en SE-cijfers. Dat was zorgwekkend. De inspectie had volledig gelijk.” Voordat Evert van Dijk als directeur aantrad, zette de school de eerste stappen richting verbetering. “Ze hebben veel gedaan op het gebied van – zeg maar – rust, reinheid en regelmaat in de school. Er is geïnvesteerd in de begeleiding van zowel leerlingen, door mentoren, als van de collega’s zelf.” De inspectie had daar ook waardering voor, maar was nog niet tevreden. “Die vond dat er nog te weinig werd gemonitord door het management. Daar is dit jaar sterk op ingezet. We zijn er dichter bovenop gaan zitten met elkaar.”
Daag ze uit
Samen met Leren verbeteren-adviseur Rob Jasperse intensiveerde de school dit schooljaar de verbeteracties. “We hebben goed in beeld gekregen waar we aan moeten werken en daar zijn we hard mee aan de slag gegaan.” Een belangrijke sleutel in het verbetertraject – en voor Van Dijk het belangrijkste inzicht – had te maken met de specifieke doelgroep. “Met Rob signaleerden we al snel dat we voldoende aandacht moesten hebben voor de GL-leerlingen. Tot voor kort zaten die leerlingen in gemengde groepen en werden ze aangesproken door docenten die ook in vmbo-basis en -kader werken. ‘Maar’, zei Rob, ‘daag ze uit op een voldoende intellectueel niveau!’ Daar zit voor ons een belangrijk aangrijpingspunt om verbeteringen te laten plaatsvinden.”
Differentiatie en determinatie
Het is de verbindende factor tussen de gebieden waarop gewerkt is aan verbetering. Overduidelijk is dat zo waar het gaat om differentiatie. Voorheen zaten GL-leerlingen gemengd met leerlingen in andere leerwegen. Nu niet meer. “Dat is absoluut een belangrijke ingreep geweest”, meent Van Dijk.
Ook op het gebied van determinatie werd het nodige veranderd. “We zijn in de onderbouw strenger gaan determineren op de richting waarin leerlingen doorstromen. We kijken nu scherper of een leerling wel een echte GL-leerling is of toch beter verder kan naar basis of kader.” Voorheen leunde de school bij die keuze sterk op intuïtie. Cijfers speelden ook een rol, maar niet altijd even gefundeerd. “Ook de inspectie gaf aan dat we meer cijfermatig moesten kijken”, zegt Van Dijk. Rob Jasperse gaf de school mee om vanaf de examens eens terug te ploegen door het onderwijsaanbod; niet zozeer wat de leerstof betreft, maar vooral met betrekking tot de niveaus van vraagsteling. Bijvoorbeeld met behulp van OBIT of RTTI. Daar gaat de school zelf nog verder mee aan de slag.
Meten
Het is belangrijk de juiste dingen efficiënt en effectief te kunnen meten. Op dat gebied gebeurde er veel. Zo voerde Edudelta de Cito VAS-toetsen in om de voortgang op Nederlands en rekenen beter te monitoren en werd het PTA ingrijpend herzien. “Ons PTA bestond uit heel veel toetsen.” Dat lijkt misschien positief – ‘we houden de vinger goed aan de pols’ – maar heeft een keerzijde. “Leerlingen hadden zó veel kansen om te scoren, dat ze een onvoldoende eerder voor lief namen. Dat kan leiden tot een wat slappe houding.” Het nieuwe PTA, dat nu in leerjaar 3 is ingevoerd, bevat aanzienlijk minder toetsmomenten. “Maar leerjaar 4 zit nog in de oude systematiek, dus echt effect daarvan zien we nu nog niet.”
Ook de kwaliteitskalender van Edudelta werd tegen het licht gehouden. Of beter misschien: gemaakt. Op welke manier kijken we naar welke opbrengsten en hoe doen we dat een beetje handig? “We hadden wel een kwaliteitscyclus maar de stappen hadden we niet strak genoeg weggezet in de tijd en ook niet goed met docenten gecommuniceerd. Daar zijn we met Rob ook mee aan de slag gegaan. Het komende jaar moeten we dat nog uitwerken maar de kwaliteitskalender staat al wel in de grondverf.”
Leren leren
Een laatste – hoewel zeker niet het minste – gebied waarop de school aan verbetering werkte, heeft te maken met het leren leren. De docenten boden de leerstof wel aan, maar in hoeverre dat bij de leerlingen aankwam, werd vaak pas bekend bij de volgende toets. Voor het actief leren en evaluaties aan het eind van de les was nauwelijks aandacht. “We hebben in de lessen geobserveerd hoe docenten lesgeven. Daar is veel energie in gestoken. Met video-opnames in de lessen, nabesprekingen met Rob, presentaties in de teams, van elkaar leren… Het was soms wel confronterend voor de docenten, maar Rob heeft dat uitstekend begeleid.” Vervolgens zijn de teamleiders daar ook zelf op gaan observeren in de lessen.
Of leerlingen echt leren leren – en het onderwijs dus echt effect heeft – is ook in belangrijke mate afhankelijk van de kwaliteit van docenten, meent Van Dijk. “Ik heb docenten nodig die zowel didactisch als pedagogisch goed zijn én over de nodige vakkennis beschikken. Er kan veel misgaan bij een docent die het misschien in de klas perfect voor elkaar heeft, maar vakinhoudelijk niet op het goede niveau zit.” De investering in de vaardigheden van docenten dit schooljaar loont, maar soms is dat niet genoeg. “In dat geval zijn ingrijpende maatregelen nodig.”
Fusie
Ingrijpend was ook het fusieproces waarin Edudelta zich dit schooljaar bevond. Waar verbetertrajecten als bij Edudelta altijd al een extra beroep doen op mensen, kregen de mensen in Barendrecht ook nog eens de fusieperikelen en daarmee gepaard gaande onzekerheid te verteren. Een aanvankelijk voorgenomen fusie klapte in maart door een ingreep van het ministerie. Inmiddels zit de school in de laatste fase van een proces van overname door twee andere partijen. “Vanaf 1 augustus bestaat Edudelta dus niet meer. Althans, niet als onderwijsorganisatie.”
Het past in een beweging die we ook elders in het land zien. “Het groene onderwijs heeft het heel zwaar”, legt Van Dijk uit. “We hebben te maken met krimp van zowel groene leerlingen als vmbo-leerlingen. Dat is een dubbele druk en daardoor kunnen we het niet meer zelfstandig redden. Veel groene scholen fuseren. Door de overname hebben we het onderwijs voor de toekomst kunnen borgen.”
Impact
Tegen deze achtergrond is het extra moeilijk om aan kwaliteitsverbetering te werken. “Er was zowel onrust als gelatenheid.” Van Dijk besteedde het afgelopen schooljaar daarom veel aandacht aan zijn mensen. “We hebben zowel formeel als informeel dit jaar heel intensief met iedereen gecommuniceerd. In de pauzes zat ik bijvoorbeeld vaak in de lerarenkamer. Om er gewoon maar te zijn voor de mensen, opdat iedereen zijn verhaal kwijt kon. Dat heeft denk ik wel geholpen.” Ook Rob Jasperse heeft hierin een rol gespeeld, denkt de directeur. “Rob is een heel rustgevend iemand, die mensen op hun gemak stelt, die ook laat zien wat de goede dingen zijn en die dingen in de juiste proporties kan brengen.” De manier waarop hij de school en het team heeft begeleid, oogst bij Van Dijk niets dan lof. “Rob heeft enorm veel liefde voor het vak en de vakgenoten en probeert mensen echt verder te helpen in wat ze doen. Een mooi mens met heel veel vakkennis en ervaring. Niets anders dan complimenten.”
Resultaten
Komend najaar komt de inspectie weer naar Barendrecht. De school zal dan vertellen over de verbeteringen en de resultaten die daarmee zijn bereikt. De overname zal in dat gesprek ongetwijfeld ook aan de orde komen. “Maar voor die verzachtende omstandigheid is de inspectie misschien niet zo gevoelig. Die kijkt – terecht – toch vooral naar de kwaliteit van onderwijs en de resultaten.” Wat dat laatste betreft wordt het morgen een spannende dag. Hoe vallen de examenresultaten uit? Van Dijk kijkt er reikhalzend én gespannen naar uit. “Écht betere resultaten verwacht ik eigenlijk pas volgend schooljaar. Maar het zou morgen ook zomaar mee kunnen vallen. Ik ben ontzettend nieuwsgierig!”
Naschrift
De dag na het gesprek met Evert van Dijk zijn de examenresultaten van Edudelta bekendgemaakt. Van de in totaal 91 leerlingen zijn er drie voorlopig gezakt. In de GL zitten twee voorlopig gezakten. Herexamens kunnen de slagingspercentages uiteraard nog verbeteren. “Daarmee zijn we uiteraard erg blij”, zegt Evert van Dijk. “Nu kan wel gezegd worden dat het verbetertraject erg succesvol is verlopen.”
