Op de conferentie van Leren verbeteren gaf Myrte Legemaate een keynote over kwaliteitscultuur. Ze ging in op wat kwaliteitscultuur precies is en hoe je die kunt versterken. ‘Zoek met elkaar de plek der moeite.’
“Volg je professionele onderbuikgevoel”, is een van de adviezen waar Myrte haar keynote Leidinggeven aan onderwijskwaliteit mee opende op de conferentie van 30 maart. “Veel mensen in de school, en ook kwaliteitszorgmedewerkers, denken bij kwaliteitszorg al snel aan cijfertjes. En aan lastige processen. Maar gaan die over de echte kwaliteit van het onderwijs of over een papieren werkelijkheid? Die kloof fascineert me. Ik kan me herinneren dat er ooit iemand huilend in mijn werkkamer stond in aanloop naar een extern verantwoordingsmoment. De lesuren klopten op papier niet. Maar, zei ze, ‘in de praktijk doen we het wél goed’. Onderwijskwaliteit gaat over zoveel meer dan cijfers: over het realiseren van het leren van leerlingen en alles wat nodig is om dat mogelijk te maken.”
Continu verbeteren
Myrte Legemaate begon zestien jaar geleden als junior docent aan de lerarenopleiding in Nijmegen. Inmiddels heeft ze veel ervaring als docent en adviseur op het gebied van onderwijs, organisatieontwikkeling en kwaliteit. Haar werk combineert ze met een promotieonderzoek naar het versterken van leiderschap en kwaliteitscultuur in het (hoger) onderwijs.
In 2009 kwam ze voor het eerst in aanraking met het begrip kwaliteitscultuur. “In een kwaliteitscultuur is iedereen verantwoordelijk voor de kwaliteit van zijn werk in de context van de school, en wil iedereen continu verbeteren én verantwoorden”, legt Myrte uit. “Een goede kwaliteitscultuur kun je alleen samen realiseren. Je kunt als docent heel goed Frans of wiskunde geven, maar dat betekent niet automatisch dat je als school ook een goede opleiding bent. Hoe leren leerlingen bijvoorbeeld om te leren? En wie zorgt voor het aanleren van de onderzoekende houding die in de visie van de school staat?”
Normatief
In het voortgezet onderwijs wordt het begrip kwaliteitscultuur steeds bekender, maar het wordt nog wel eens verward met organisatiecultuur, aldus Myrte. “Dan wordt er gedacht dat een school altijd een kwaliteitscultuur heeft, omdat iedere school een organisatiecultuur heeft. Maar dat is niet wat er aanvankelijk met het begrip kwaliteitscultuur in de literatuur werd bedoeld.” Het begrip kwaliteitscultuur is meer normatief, zegt ze, en gaat over het gedeelde eigenaarschap van de kwaliteit. “Er zijn dus niet meerdere soorten kwaliteitsculturen, maar de mate waarin je een kwaliteitscultuur hebt en hoe je de kwaliteit in jouw school definieert, verschilt wel.”
Bij kwaliteitscultuur gaat het om psychologisch eigenaarschap, vertelt Myrte: “Het draait om het feit dat je zélf eigenaarschap ervaart, waardoor je iets belangrijk vindt. Als je intrinsiek bent gemotiveerd ga je toch verder als het lastig is, of uitdagend. Veel docenten hebben dat eigenaarschap voor hun eigen vak, hun eigen domein. Maar voor een echte kwaliteitscultuur moet je verder gaan dan leerlingen inspireren voor je eigen vak. Het draait om jouw bijdrage, met jouw vak in de context van de hele school.”
Gezamenlijk doel
Wat kun je als leidinggevende doen om een kwaliteitscultuur in de school te bevorderen? Myrte: “Onderwijs is teamwerk. En teamwerk valt of staat met een gedeelde en doorleefde visie op het wat en hoe. Die heb je nodig om te kunnen werken aan een gezamenlijk doel en een gezamenlijke opgave. Blijf als schoolleider dus herhalen welke wedstrijd je speelt en wat de spelregels zijn, maar praat ook over het hoe. Je moet samenwerken en hebt verbinding nodig. We hebben in het onderwijs weinig taal om over kwaliteit te praten. Maar die taal is wel voorwaardelijk voor gedeeld eigenaarschap. Tijdens mijn promotieonderzoek kwam ik erachter dat docenten vaak geen idee hebben wat het collectieve doel is. En dat leidinggevenden en docenten niet kunnen benoemen wanneer ze hun werk goed doen en wanneer ze kwaliteit leveren. Tsja, dan lukt het natuurlijk ook niet om samen die klus te klaren.”
Myrte vertelt dat zij onlangs werd geraakt door een column van Pedro De Bruyckere op LinkedIn: “Dat ging over collective teacher efficacy, om het gevoel dat je als groep docenten een gezamenlijke klus te doen hebt en dat je weet: ‘wij kunnen dit samen’. Uit onderzoek blijkt dat collective teacher efficacy een enorme impact heeft op het leren van leerlingen. Het is zelfs belangrijker dan de sociaaleconomische status van het gezin waaruit de leerling komt. Tijdens het lezen van de column kwam echt bij mij binnen wat een kwaliteitscultuur in de school kan doen. Kwaliteitscultuur is geen managementhype of iets wat je er even bij doet. Nee, het is pure noodzaak om met elkaar goed onderwijs te verzorgen.”
Spannende plek
In gesprek gaan over die échte kwaliteit kan ongemakkelijk zijn, erkent Myrte. “Zoek met elkaar de plek der moeite. Dat is de plek waar de werelden van leidinggevenden, docenten en leerlingen bij elkaar komen. Op die plek kun je vragen stellen als: wat heb ik als docent nodig om te verbeteren, wat hebben we nodig om als school te verbeteren en wat moeten we doen om ons naar elkaar en anderen te kunnen te verantwoorden? De plek der moeite is een spannende plek, waar je eerlijk naar elkaar bent en openstaat voor elkaar. Daar ontstaat het leren van elkaar en als organisatie.”
Kramp
Een doorleefde visie voorkomt ook dat je een speelbal van je omgeving wordt, vertelt Myrte: “Zonder heldere visie ben je continu verrast door mensen die op je deur kloppen. Je gaat dan reactief handelen en bent heel hard aan het rennen, terwijl je steeds minder tijd hebt om te bedenken wat je eigenlijk moet en wilt doen.”
Het inspectiebezoek is daar een voorbeeld van. “Veel scholen gaan hard aan de slag voor een inspectiebezoek, maar die criteria moet je 24/7 op orde hebben voor je leerlingen. Als je dat hebt en de ruimte binnen de kaders kent, hoef je ook niet last minute bergen extra werk te verzetten – waarvan je je kunt afvragen of dat nu invloed heeft op de kwaliteit van het onderwijs.”
