Burgerschapsonderwijs is volop in ontwikkeling. Sinds 2021 hebben scholen de wettelijke opdracht om burgerschap doelgericht en samenhangend vorm te geven. Veel scholen vinden burgerschap een belangrijk thema, maar zien het ook als een complexe opdracht. Met name het vormgeven van doelgericht en samenhangend burgerschapsonderwijs is in de praktijk vaak een uitdaging: meer dan de helft van de scholen kreeg recent een herstelopdracht van de inspectie.
In deze podcast bespreken we hoe scholen een helder, samenhangend en doelgericht curriculum kunnen ontwerpen dat niet alleen voldoet aan de wettelijke opdracht, maar ook aansluit bij hun eigen visie en bij de behoeften van leerlingen.
Te gast zijn Liesbeth Dambrink, senior adviseur Onderwijs & Kwaliteit bij Stichting Cedergroep, en Luuk Kampman, curriculumontwikkelaar bij SLO. Zij delen hun inzichten en geven praktijkvoorbeelden.
Wat is doelgericht burgerschapsonderwijs?
In 2021 werd de wettelijke opdracht uit 2006 om actief burgerschap en sociale cohesie te bevorderen, aangescherpt. In deze aanscherping werd benadrukt dat samenhang en doelgerichtheid in het burgerschapsonderwijs zichtbaarder moeten worden.
Om onderwijs doelgericht te maken, is het belangrijk dat scholen een duidelijke visie ontwikkelen op mens en maatschappij. Daar hoort ook bij wat leerlingen nodig hebben in hun sociale en maatschappelijke omgeving. Leerlingen kunnen hier vaak waardevolle input voor leveren.
Voor veel leerlingen – en ook voor anderen binnen het onderwijs – is burgerschap een abstract begrip. Burgerschapsonderwijs wordt toegankelijker als het wordt opgesplitst in domeinen en als de domeinen concreet worden gemaakt in begrijpelijke taal. Deze domeinen kunnen bovendien dienen als kapstok om leerdoelen aan op te hangen.
Leerdoelen kunnen op verschillende manieren worden geformuleerd: vanuit de visie van de school, vanuit de kerndoelen of vanuit het bestaande aanbod. Het startpunt kan verschillen, bijvoorbeeld door te beginnen met de vraag: Wat vinden wij belangrijk en welke leerdoelen passen daarbij? Of met: Wat doen we al en welke leerdoelen horen daarbij? Hoewel het perspectief verschilt, zullen uiteindelijk dezelfde thema’s en dilemma’s aan bod komen.
Hoe creëer je samenhang?
Samenhang in burgerschapsonderwijs kan op verschillende manieren worden opgevat. Het kan gaan om samenhang in de breedte, tussen vakken, projecten en activiteiten, maar ook over samenhang in de opbouw van leerdoelen over meerdere jaren. Begin met gezamenlijk bepalen wat de kapstok is waaraan je burgerschapsonderwijs ophangt. Hoe verbind je de verschillende jaren, vakken en projecten aan die gezamenlijke visie? Wat betekent dat concreet voor de inhoud en aanpak in de praktijk?
Ook het zichtbaar maken van de samenhang in burgerschapsonderwijs is belangrijk. Dit kun je op verschillende manieren doen. Je kunt bijvoorbeeld in de fysieke ruimte een speciale burgerschapsplek inrichten, of lopende projecten een prominente plek geven binnen de school. Daarnaast kun je samenhang zichtbaar maken in gedrag en interactie, door gezamenlijk na te denken over hoe je met elkaar omgaat en wat dit betekent voor het gedrag binnen de school. Op deze manier wordt burgerschap zichtbaar in de dagelijkse omgang en in het gedrag van leerlingen en docenten. Door samenhang te creëren en burgerschapsonderwijs zichtbaar te maken in zowel inhoud als omgeving, krijgt het een centrale en herkenbare plek binnen de schoolcultuur.
Hoe evalueer je?
Evalueren gaat niet alleen over het volgen van hoe individuele leerlingen presteren. Het gaat ook over het kritisch bekijken van het hele onderwijsprogramma voor burgerschap. Wat wil je bereiken met burgerschapsonderwijs? Lig je op koers om die doelen te halen? Het gaat niet om het uitdelen van een onvoldoende of voldoende aan een leerling of aan een school. Het in kaart brengen van resultaten helpt scholen om te zien of hun onderwijs bijdraagt aan de doelen die zij hebben gesteld. Dit inzicht is een waardevol hulpmiddel om te bepalen of je als school op de goede weg bent. Monitoring en evaluatie zijn daarmee essentieel om burgerschapsonderwijs betekenisvol te maken.
Scholen evalueren op verschillende manieren. Op het niveau van de school kun je een review inzetten om burgerschapsonderwijs te ontwikkelen. Op het niveau van de leerling zijn er diverse opties: van kwalitatieve methoden, zoals het werken met een portfolio, tot gestandaardiseerde werkwijzen met meetinstrumenten.
Denkend vanuit onderwijskwaliteit kun je drie kernvragen stellen: Wat willen we bereiken? Hoe richten we ons onderwijs in om dit te bereiken? En hoe weten we of de doelen zijn bereikt? Het verkrijgen van inzicht in de uitkomsten is een onmisbare stap om de kwaliteit van burgerschapsonderwijs te borgen. Net zoals bij andere leergebieden staat de opbrengst van het onderwijs centraal. Goed burgerschapsonderwijs richt zich daarom niet alleen op het proces, maar ook op de impact die het uiteindelijk heeft.
Aan het woord in deze podcast
Liesbeth Dambrink (studiogast)
Liesbeth is senior adviseur Onderwijs & Kwaliteit bij Stichting Cedergroep. Ze ondersteunt scholen bij het ontwikkelen van samenhangend en doelgericht burgerschapsonderwijs.
Luuk Kampman (studiogast)
Luuk is curriculumontwikkelaar bij Stichting Leerplanontwikkeling (SLO). Hij is specialist op het gebied van burgerschapsonderwijs en betrokken bij de ontwikkeling van kerndoelen en eindtermen voor het voortgezet onderwijs.
Fe Swets & Jesse Bosker, leerlingenvertegenwoordigers van LAKS (geluidsfragment)
Erik Renkema, adviseur identiteit en onderwijstheoloog bij Verus (geluidsfragment)
Marianne Pas, onderzoeker Academische Werkplaats Sociale Kwaliteit (geluidsfragment)
Verder lezen en luisteren
- Het SLO: Vakportaal Burgerschap geeft handvatten voor het ontwikkelen van burgerschapsonderwijs.
- Bij de actualisatie van de kerndoelen staan de meest actuele kerndoelen. Je vindt er ook informatie over de opdracht die SLO heeft gekregen om concrete en actuele kerndoelen te ontwikkelen voor Nederlands, rekenen en wiskunde, burgerschap en digitale geletterdheid.
- Het Expertisepunt Burgerschap biedt scholen praktische tools en informatie over burgerschapsonderwijs.
- Lees ook de praktische handvatten voor het creëren van Samenhang in het curriculum – SLO met handreikingen voor Curriculaire samenhang (pdf) van de Curriculumspiegel.
- Het Handboek Burgerschapsonderwijs van Common Ground geeft handvatten voor het vormgeven van burgerschapsonderwijs in het voortgezet onderwijs.
- De handreiking ‘IJkpunten voor goed burgerschapsonderwijs’ (VO-raad) biedt scholen een slimme checklist.
- Een zelfevaluatie-instrument burgerschapsonderwijs : Sociale Kwaliteit Onderwijs geeft zicht op wat scholen al doen aan burgerschap.
- In de whitepaper Levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs staat hoe scholen kunnen werken aan burgerschap vanuit identiteit en pedagogische bedoeling.
Colofon
Redactie: Lotte Rakers, Asri Prasadani en Laurine Michel
Presentatie: Ron Benjamins
Productie: Ludo de Boo
Abonneren
Om niks te missen kun je je abonneren op de podcasts van Leren verbeteren via een van de volgende kanalen:
